Elk jaar, wanneer de pepernoten en banketstaven alweer even in de schappen liggen en de wintertijd ingaat, begint er een discussie: die van de Zwarte Pieten. Of men nu voor- of tegenstander is, de discussie lijkt wel eindeloos. Al veel eerder begon de zwartepietendiscussie, maar het jaar 2011 was het kantelpunt. Vanaf dat jaar kon men eigenlijk niet meer om de discussie heen. Dit kwam door diverse demonstraties tijdens Sinterklaasintochten. Deze hebben tot gevolg gehad dat er tegenwoordig op de nationale televisie bijna geen Zwarte Pieten meer te zien zijn. Over het algemeen is het beeld van Zwarte Piet niet zoals voorheen. Nu rijzen er vragen als: brengt Zwarte Piet daadwerkelijk negatieve effecten met zich mee? En is hier wellicht al jurisprudentie over? Hoe dient een rechter zijn mening te vormen over een discussie, waarbij het gaat over persoonlijke meningen en ideeën?
De eerste belangrijke vraag is of Zwarte Piet daadwerkelijk discriminerende effecten met zich meebrengt. Naar aanleiding van klachten van ouders heeft de Kinderombudsman onderzoek gedaan naar de figuur van Zwarte Piet vanuit een kinderrechtenperspectief. In 2016 bracht de Kinderombudsman zijn standpunt hierover uit: ‘De figuur van Zwarte Piet kan bijdragen aan pesten, uitsluiting of discriminatie en is daarmee in strijd met het Kinderrechtenverdrag.’ De Kinderombudsman stelt dat Zwarte Piet zodanig moet worden aangepast dat kinderen geen negatieve effecten meer ervaren door het Sinterklaasfeest. ‘Door Zwarte Piet te ontdoen van discriminerende en stereotyperende kenmerken, kan er van hem een figuur worden gemaakt die recht doet aan het plezier dat zovelen beleven aan de Sinterklaastraditie.’
Ook heeft het VN-Comité zich bij het internationale verdrag inzake de Uitbanning van alle vormen van Rassendiscriminatie uitgesproken over Zwarte Piet. Het Comité zei dat zelfs een diepgewortelde culturele traditie als het Sinterklaasfeest geen discriminerende praktijken en stereotypen kan rechtvaardigen. Ook maakt zij bezwaar tegen culturele tradities die negatieve stereotypen van mensen net een Afrikaanse afkomst weerspiegelen. Daarbij adviseert zij de Nederlandse overheid om zich actief in te zetten om dergelijke stereotypen weg te laten. Tot slot moet er een redelijke balans worden gevonden tussen traditie en de menselijke waardigheid van alle inwoners van Nederland. Dit kan worden bereikt door Zwarte Piet anders te portretteren.
Uit een uitspraak van de bestuursrechter (ECLI:NL:RVS:2014:4117) betreffende de burgemeester van Amsterdam, blijkt dat de rechtbank erkent dat voor velen Zwarte Piet een sprookjesfiguur is uit de kindertijd. De bestuursrechter stelt echter ook dat aannemelijk is gebleken dat de figuur van Zwarte Piet in de vorm van dikke rode lippen, zwart kroeshaar en ringoorbellen bij zwarte burgers tot gevoelens van minderwaardigheid leidt. Met als gevolg een negatieve stereotypering van de zwarte mens.
Wat wellicht ook belangrijk is om te weten, is wat het draagvlak van Zwarte Piet nu is en wat dit voorheen was. De groep mensen die vindt dat Zwarte Piet moet blijven zoals hij is, is procentueel gezien gedaald. In 2016 vond 65% van de Nederlandse bevolking dat Zwarte Piet moest blijven zoals hij was, maar in 2020 vond slechts 39% dit. Opmerking verdient ook dat de groep die vindt dat het uiterlijk van Zwarte Piet moet veranderen is gegroeid van 32% (2016) naar 50% (2020). Bovendien is bekend dat oudere mensen, 65-plussers, het meest van mening zijn veranderd.
Niet alleen de Kinderombudsman, het VN-Comité en de bestuursrechter, maar ook de Nederlandse bevolking zelf is dus van mening dat Zwarte Piet niet meer zwart moet zijn en zorgt voor negatieve stereotypering van zwarte burgers. Te zien is dat de mening van Nederlanders is veranderd en dat Zwarte Piet anno 2021 wellicht niet meer past bij de Nederlandse bevolking. Ook onze minister-president, Mark Rutte, is van mening veranderd. Hij verklaart hierover zelf dat hij vooral anders is gaan denken, doordat hij mensen met een donkere huidskleur heeft gesproken over dit onderwerp. Mark Rutte wil echter niet dat de overheid afdwingt dat Zwarte Piet verdwijnt. Dat meningen door de tijd heen veranderen is normaal. Belangrijk is hierbij dat men zich hierover goed inleest, zeker als het gaat om gevoelige kwesties.
Bronnen
https://historiek.net/geschiedenis-van-de-zwarte-piet-kritiek/84395/
https://mensenrechten.nl/nl/toegelicht/zwarte-piet
https://uitspraken.rechtspraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:RBAMS:2014:3888
https://www.ioresearch.nl/actueel/zwarte-piet/
https://nos.nl/artikel/2336254-rutte-ik-ben-anders-gaan-denken-over-zwarte-piet