In de Nederlandse havens speelt zich een alarmerende situatie af. Tussen de zeecontainers en de bewegingen van vrachtverkeer verschijnt een nieuwe pion in de drugscriminaliteit: jongeren van soms wel vijftien jaar oud die worden ingezet als ‘uithalers’ door drugsgroepen. Recent in het nieuws: een dertienjarige jongen en een meisje van zestien werden aangehouden in het havengebied van de Europoort. Ze moesten ‘tassen pakken’ van ene I.M (verdere naam onbekend). Deze minderjarigen werden doelbewust gebruikt om drugs uit het havengebied te krijgen. De inzet van deze jongeren is natuurlijk geen toeval. Criminelen profiteren van de kwetsbaarheid van deze doelgroep. Hoe moet het rechtssysteem omgaan met jongeren die steeds dieper verstrikt raken in de wereld van de georganiseerde drugscriminaliteit?
Uithaler als beroep
Het werk van uithaler uitoefenen is simpel, maar ontzettend riskant. De kans dat je wordt betrapt op het moment dat je rondloopt in een dicht havengebied is groot. Daarom worden vaak andere mensen, vooral jongeren, ingezet om cocaïne en andere verdovende middelen uit de containers te halen. De jongeren hebben het risico van dit werk vaak niet in de gaten: havens zijn zwaar beveiligd en ook de concurrentie tussen drugsgroepen is gevaarlijk. Jongeren moeten dus eigenlijk helemaal niet betrokken zijn bij deze praktijken. Toch is het vooruitzicht van snel veel geld verdienen en het opbouwen van een bepaalde status wat de verleiding groot maakt.
Hulpverleners en verschillende organisaties waarschuwen dan ook dat veel jongeren kwetsbaar zijn voor dit soort criminele ronselaars. Jongeren worden vaak benaderd via Snapchat of Telegram en dat begint met onschuldige verzoekjes. Even een pakketje ophalen, weinig werk en snel verdiend. Dat klinkt toch als muziek in de oren? Volgens advocaat Marijn Landsman kunnen beloningen voor dit werk oplopen van 15.000 tot wel 30.000 euro. Deze bedragen zijn bijna onweerstaanbaar voor veel jongeren die bijvoorbeeld in armoede leven of kampen met schulden. Maar achter deze beloningen schuilt dus een wereld van chantage en uitbuiting.
Uitdaging jeugdstrafrecht
Voor het jeugdstrafrecht is er een groeiende uitdaging. Jonge uithalers worden geronseld door criminelen die dat alleen doen voor hun eigen gewin. In het voorbeeld van de minderjarige jongen en meisje is I.M. veroordeeld voor criminele uitbuiting van minderjarigen. Uit appjes met de minderjarigen bleek bijvoorbeeld dat het meisje ‘35.000 euro zou krijgen en de klus niet meer mocht weigeren’ en dat ze ‘alleen even wat tassen op moesten halen’. Dit soort voorbeelden roept de vraag op of deze jongeren primair dader zijn of juist als slachtoffers moeten worden gezien. Aan de ene kant overtreden zij natuurlijk de wet en spelen ze een rol in de criminele keten, maar aan de andere kant worden zij wel gemanipuleerd en onder druk gezet. Rechters moeten bij jonge uithalers rekening houden met een dunne scheidslijn: is het een eigen keuze of speelt beïnvloeding van criminelen ook een rol?
Het jeugdstrafrecht moet zichzelf heruitvinden om jongeren te beschermen tegen deze criminaliteit. Een wet die hierbij een rol speelt is de in 2022 in werking getreden uithalerswet. Uithalers konden eerst eigenlijk alleen bestraft worden met een boete van 95 euro voor aanwezigheid op verboden terrein. Er was geen specifieke wet die het beroep van uithaler strafbaar stelde. Met de inwerkingtreding van de nieuwe wet kunnen uithalers ook meteen veroordeeld worden tot een gevangenisstraf van één jaar, dat kan oplopen tot maximaal twee en een half jaar. Uithalers worden door de nieuwe wet meteen vervolgd en als verdachte aangemerkt. Dit heeft volgens de Zeehavenpolitie en het ministerie van Justitie en Veiligheid ook een voordeel voor veel (minderjarige) jongeren die werkzaam zijn als uithalers. De politie heeft namelijk, nadat een uithaler wordt gesnapt, zogenaamde uitstapgesprekken met de jongeren en de ouders, zodat ze hopelijk weer op het goede pad belanden. Dit gebeurde eerst niet, omdat ‘een kind vroeger toch alleen een boete had gekregen’.
De uithalerswet is een eerste stap in de goede richting. Toch schrikken de hogere straffen jongeren nog niet genoeg af. De georganiseerde misdaad reikt ver door bij jongeren en de verleidingen zijn groot. Hierbij speelt ook de maatschappelijke context een rol: armoede, beïnvloeding, groepsdruk. Het zijn aspecten die niet over het hoofd moeten worden gezien. Door het gesprek aan te gaan voorkom je dat jongeren nog verder het criminele circuit inrollen. Want hoe goed wetten ook zijn, uiteindelijk is thuis op tijd erover praten het beste preventiemiddel.
Bronnen
Zelfs 14-jarigen smokkelen coke uit de haven: 'Beloning van 30.000 euro'
Wie zijn die ‘uithalers’ in de haven? “Vaak kwetsbare jongens met schulden” - npo.nl/npo3
Snel veel geld verdienen als uithaler in Rotterdamse haven - Wegwijzer - Jeugd en Veiligheid
Rotterdamse jongeren steeds kwetsbaarder voor criminele ronselaars| NOS