De Alternative für Deutschland (AfD) heeft in februari 2025 20,8% van de stemmen behaald bij de verkiezingen voor de Bundestag. Al jaren is de AfD in opmars, maar bij deze verkiezingen is zij de op een na grootste partij van Duitsland geworden. De partij kent dus veel aanhangers, waarbij zij vooral populariteit in de voormalige DDR geniet, maar wordt ook hevig bekritiseerd. In de aanloop naar de verkiezingen zijn er in Duitsland dan ook vele protesten geweest tegen de AfD. “Nie wieder Faschismus” luidde de tekst op een spandoek, een duidelijke verwijzing naar het naziverleden van het land. Al langere tijd gaat het in de Bondsdag over het onderzoeken van een partijverbod. Carmen Wegge, lid van de sociaaldemocratische partij (SPD) in de Bondsdag, zei daarover: "De AfD vormt de grootste bedreiging voor onze democratie en ik ben ervan overtuigd dat zij voldoet aan de voorwaarden voor een partijverbod."
Op grond van artikel 21, tweede lid, van de Duitse Grondwet is een partijverbod mogelijk. Het artikel bepaalt dat een partij ongrondwettelijk is als haar doelstellingen of het gedrag van haar aanhangers erop gericht zijn de vrije democratische basisorde te ondermijnen of af te schaffen, of als de partij de Duitse Bondsrepubliek in haar bestaan bedreigt. Enkel en alleen het Bundesverfassungsgericht, het Duitse Constitutionele Hof, kan een partijverbod uitspreken. Dit gebeurt op verzoek van de Bondsdag, de Bondsraad of de regering. Uit jurisprudentie blijkt dat een partij daarvoor actief moet optreden tegen de staat. De waarden van de Grondwet waartegen de partij in actie zou moeten komen, zijn bovendien beperkt: het gaat om de waarden van gelijkheid, het democratiebeginsel en het beginsel van de rechtsstaat.
De Duitse veiligheidsdienst beschouwt de AfD als een potentieel gevaar voor de democratie, een oordeel dat niet uit de lucht komt vallen. De partij heeft zich herhaaldelijk schuldig gemaakt aan uitspraken en acties die haaks staan op democratische waarden. Zo gebruikte partijleider Alice Weidel tijdens een congres de omstreden term ‘remigratie’, een eufemisme voor het uitzetten van ‘niet-Duitsers’ uit Duitsland. Dit idee werd eerder al besproken tijdens een geheime bijeenkomst waarbij hooggeplaatste AfD-leden en neonazi’s aanwezig waren. Daarnaast verspreidde de partij ‘deportatietickets’ in Karlsruhe en plaatste zij deze op haar website, wat opnieuw felle kritiek opleverde. Eerder was Der Flügel, de extreemrechtse tak van de AfD, al onder toezicht gesteld door de veiligheidsdienst. Er waren aanwijzingen voor vreemdelingenhaat, islamofobie, antisemitisme en het propageren van een antidemocratische ideologie. Volgens Hendrik Cremer, onderzoeker bij het Duitse Instituut voor Mensenrechten, zijn er dan ook sterke juridische gronden om de AfD te verbieden.
Maar een partijverbod kan ook nadelen met zich meebrengen. Zo benoemt historicus Matthijs Tieleman dat een partijverbod in zijn algemeenheid de vrijheid van meningsuiting en vereniging beperkt. Daarnaast is het de vraag of een partijverbod daadwerkelijk effectief zou zijn. De AfD zou ook een beroep kunnen doen op het feit dat haar vrijheid van meningsuiting wordt aangetast. SPD-lid Carsten Schneider zegt hierover dat dit juist kan leiden tot meer sympathie voor de partij. Een ander argument is dat een verbod niet afdoet aan de rechts-radicale overtuigingen van de kiezers.
Naast een partijverbod bestaat er in Duitsland ook de mogelijkheid om de staatsfinanciering van politieke partijen in te trekken. Deze maatregel is minder ingrijpend dan een volledig verbod en kan om dezelfde reden worden toegepast. Het Bundesverfassungsgericht kan op verzoek van de Bondsdag, de Bondsraad of de federale regering besluiten een partij voor maximaal zes jaar uit te sluiten van overheidsfinanciering. De intrekking van de financiering zou de partij raken, maar de vrijheid van meningsuiting komt dan minder in het geding.
De AfD heeft een groot verkiezingssucces behaald, maar blijft een partij die hevig onder vuur ligt. Een partijverbod is een serieuze overweging wegens haar extreemrechtse en ongrondwettelijke koers. Toch zijn er nadelen die in ogenschouw genomen moeten worden omtrent een partijverbod. Intrekking van de staatsfinanciering zou een alternatief kunnen bieden voor het verbod. Of de AfD verboden moet worden, is een ingewikkelde kwestie die raakt aan de kern van de democratische rechtsstaat.
Bronnen:
https://duitslandinstituut.nl/artikel/58021/debat-over-afd-verbod-in-duitsland-laait-op
https://www.gesetze-im-internet.de/gg/art_21.html
https://www.tagesschau.de/inland/innenpolitik/afd-verbot-antrag-100.html
https://www.amnesty.nl/wordt-vervolgd/moet-je-een-politieke-partij-kunnen-verbieden
https://www.bnnvara.nl/joop/artikelen/duitsland-kamerleden-plannen-een-verbod-van-de-afd
https://www.deutschlandfunk.de/afd-verbot-102.html#Voraussetzungen