Denk eens aan een rechtszaak. Wat komt er bovendrijven? Schetsen van dramatische criminelen, spanning, en de beslissende eindklap van een eeuwenoude ‘gavel’… Dit is beslist niet het beeld dat journalisten zouden schetsen bij de wijkrechtspraak die een paar jaar geleden op meerdere plekken werd ingevoerd, en zich op steeds meer plekken uitbreidt in Nederland.
Een groepje rechters in de Venserpolder
‘Laagdrempelig, dichtbij en oplossingsgericht.’ Dit zijn volgens het Nationaal Programma Samen Nieuw-West de kernwoorden van de wijkrechtspraak in Amsterdam. Sinds 2021 zit er al een wijkrechter in Amsterdam-Zuidoost en dit jaar komt er een bij in Nieuw-West. De rechter is er vooral voor eenvoudige rechtszaken en leerplichtgesprekken. Ook kan de wijkbewoner een oplossingsgericht gesprek aanvragen over bijvoorbeeld een moeilijke gezinssituatie – en als het gesprek niet goed uitpakt, is er geen dreiging van een rechtszaak of straf.
Alle partijen worden betrokken en er is dus geen breed scala aan verschillende rechters die allemaal over dezelfde persoon oordelen. De politie zit aan tafel met de hulpverlener; de verdachte zit volgens de behulpzame introductievideo op Rechtspraak.nl aan tafel met de rechter. Angst en woede zijn geen orde van de dag, maar een luisterend oor en oog voor de mens die aan tafel zit, waarbij iemand daadwerkelijk door een rechtszaak een huis en werk kan vinden. In Amsterdam-Zuidoost bestaat de rechtspraak specifiek uit vijf rechters in de Venserpolder. Er worden allerlei soorten zaken behandeld, en de rechters zijn dus ook benaderbaar voor een vrijblijvend gesprek.
Maar werkt het dan?
Dit jaar en volgend jaar zal het onderzoeksbureau WODC onderzoek uitvoeren naar de praktische effectiviteit en gevolgen van deze vernieuwende vorm van rechtspraak. Het concept van de wijkrechter is geïnspireerd door Amerikaanse community courts en haalt hier ook een deel van zijn theoretische basis vandaan. Doelen zijn volgens het WODC onder meer een ‘beter toegankelijke en zichtbare wijkrechtspraak’, een ‘persoonsgerichte behandeling’ en ‘een beter geïnformeerde beslissing’ die tot minder terugval zou leiden; het zal dus nog blijken of deze doelen worden gehaald.
Onderzoeksbureau AEF heeft echter al een onderzoek verricht met erg positieve resultaten: de wijkrechter in Amsterdam-Zuidoost is inderdaad laagdrempelig en vriendelijk, en geeft maatwerk dat tot echte oplossingen leidt. Ter voorbereiding van de installatie van wijkrechtspraak in Nieuw-West is advies gevraagd aan alle betrokken partijen en aan de bewoners, wat nog meer input geeft om het schijnbaar al goed werkende concept nog verder te verbeteren. Alleen maar goed nieuws dus!
Conclusie
Naar het buurtcentrum fietsen om aan tafel te zitten met de persoon die beslist of jij in de gevangenis terechtkomt, openhartig over je problemen te kunnen vertellen en een luisterend oor te vinden, is dus geen utopie meer. Het is waarheid. De rechtspraak kan een manier zijn om je problemen definitief op te lossen en een betere toekomst te vinden, en de wijkrechters van Amsterdam – en in het hele land – bewijzen dat. Het is nog uitkijken naar de resultaten die uit het onderzoek van het WODC zullen komen, maar het ziet er veelbelovend uit, en de resultaten die er al zijn klinken lovend. Rechtspreken in de buurt is dus mogelijk – en na niet al te beste moderniseringsrapporten in 2019, lijkt de Rechtspraak hier een pareltje te hebben gevonden.
Verder lezen:
Innovatie binnen de rechtspraak: https://www.rechtspraak.nl/Organisatie-en-contact/Organisatie/Raad-voor-de-rechtspraak/Kwaliteit-van-de-rechtspraak/innovatie-binnen-de-rechtspraak/Paginas/default.aspx#367e23ef-ef7d-49e0-b863-9338c19fec66=%7B%22k%22%3A%22%22%2C%22s%22%3A7%7D#Default=%7B%22k%22%3A%22%22%7D
Wijkrechter Amsterdam-Zuidoost: https://www.rechtspraak.nl/Organisatie-en-contact/Organisatie/Rechtbanken/Rechtbank-Amsterdam/Over-de-rechtbank/wijkrechtspraak/buurtrechtervenserpolder
Bronnen:
https://www.samennieuw-west.nl/2024/10/rechtspraak-in-de-wijk-de-wijkrechter-komt-naar-nieuw-west/
https://www.amsterdam.nl/stadsdelen/nieuw-west/nieuws/wijkrechtbank-nieuw-west-komt-honingraat/
https://www.wodc.nl/actueel/nieuws/2024/12/12/theoretische-basis-voor-wijkrechtspraak-onderzocht