Vorige maand is Donny M. veroordeeld tot een gevangenisstraf van 25 jaar voor onder andere het ontvoeren, seksueel misbruiken en vermoorden van de 9-jarige Gino. Tevens is Donny M. een tbs-maatregel opgelegd. Steeds vaker wordt een hoge gevangenisstraf gecombineerd met een tbs-maatregel, zoals ook blijkt in de zaken waarin Thijs H. en Michael P. terechtstonden. Maar is deze tendens wenselijk?
Voor straffen zijn er verschillende strafdoelen. Een belangrijk strafdoel van een gevangenisstraf is vergelding. Ook bij de veroordeling van Donny M. was vergelding voor de rechter een belangrijk doel. Heftige zaken als deze roepen veel emoties op bij de nabestaanden en de samenleving, wat de roep om vergelding versterkt. Eén van de zussen zei dat “Er nooit een straf hoog genoeg voor wat Gino is aangedaan. Maar met dit voel je je toch nog wel ergens gehoord, met deze straf.” De zussen zijn opgelucht over de hoogte en aard van de straf.
Tegelijkertijd worden er met de opgelegde tbs-maatregel ook andere strafdoelen nageleefd: bescherming van de samenleving en behandeling van de dader, zodat de kans op recidive zoveel mogelijk wordt verminderd. Op basis van artikel 37a Sr kan de rechter, bij een misdrijf waarop een gevangenisstraf van ten minste vier jaar is gesteld, een verdachte ter beschikking stellen wanneer de veiligheid van anderen of de algemene veiligheid dat eist. Dit kan het geval zijn wanneer de verdachte tijdens het begaan van het feit leed aan een gebrekkige ontwikkeling of een ziekelijke stoornis van de geestvermogens. Bij dit type delict wordt altijd tbs met dwangverpleging opgelegd. Voor tbs met dwangverpleging is er geen maximumtermijn en geldt de zoals in artikel 37a Sr beschreven veiligheid als belangrijkste maatstaf voor de duur van de maatregel.
In een tbs-kliniek wordt getracht de stoornis van de dader, oftewel de patiënt, te behandelen. De patiënten krijgen therapie, waarbij wordt gekeken naar diens levensloop, hoe zij zich hebben ontwikkeld, en naar de delicten die zij hebben gepleegd. Verder wordt er gewerkt aan de toekomst van de patiënten. Dat gebeurt in de vorm van een toekomst- en terugvalpreventieplan, maar ook door hen de mogelijkheid te bieden om een gecertificeerde (vak)opleiding te volgen. In tegenstelling tot de gevangenis, is een tbs-kliniek dus veel meer gericht op de terugkeer in de samenleving. De dader gaat echter pas twee jaar voordat hij zijn gevangenisstraf heeft uitgezeten naar een tbs-kliniek. In het geval van een ‘levenslange’ gevangenisstraf, duurt het dus bijna een kwart eeuw voordat de dader in een tbs-kliniek kan worden geplaatst om behandeld te worden.
Jasper Schetters, directeur van tbs-kliniek De Kijveland, reageerde op de strafeis tegen Donny M. in EenVandaag: “Wat we doen in een tbs-kliniek, is het delict waarvoor iemand is veroordeeld helemaal uitspitten en ook naar de periode daarvoor kijken. Het is wel heel lastig om 28 jaar terug in de tijd te moeten kijken.” Tevens licht hij toe dat de gevangenis niet is gericht op behandeling en dat hij de kans groot acht dat sommige stoornissen hierdoor lastiger te behandelen zullen worden. Ook werd in een onderzoeksrapport uit 2014 van de Taskforce behandelduur tbs gesteld dat ‘detentieschade’ voorkomen moet worden. Uitstel van de behandeling van de tbs-gestelde kan leiden tot een langere behandelduur, wat wordt gezien als een vorm van detentieschade. Het rapport stelde dat detentieschade voorkomen of verminderd kan worden door terughoudend te zijn met het opleggen van een lange gevangenisstraf in combinatie met tbs.
Verder heeft het Europees Hof voor de Rechten van de Mens bepaald dat veroordeelden met een levenslange gevangenisstraf perspectief moeten hebben op vrijlating. Het ontbreken van een reëel perspectief op vrijlating zou een schending van artikel 3 EVRM zijn. Binnen 25 jaar na de veroordeling moet er een ‘periodic review’ plaatsvinden om te beoordelen of de straf nog noodzakelijk is. Deze 25-jarentermijn wordt ook in Nederland gehanteerd, waarna een beoordeling volgt of iemand vrijgelaten kan worden. Wanneer een lange gevangenisstraf wordt gecombineerd met een tbs-maatregel, kan dit er echter toe leiden dat de dader veel langer, al dan niet minimaal, uit de samenleving wordt gehouden dan het toetsmoment van 25 jaar. Daarbij rijst de vraag of een dergelijk combinatievonnis in overeenstemming is met de uitspraak van het Europees Hof.
Concluderend biedt de aan Donny M. opgelegde straf veel erkenning voor Gino en de nabestaanden, maar roept dit type combinatievonnis tegelijkertijd ook kritiek op. Een lange gevangenisstraf in combinatie met de tbs-maatregel kan een negatieve invloed hebben op de behandeling van de psychische stoornis en het is de vraag of dit in overeenstemming is met de Europese jurisprudentie. Het is daarom van belang dat dit type combinatievonnis verder wordt onderzocht.
Bronnen:
European Court of Human Rights. (2016). Murray v. the Netherlands (ECLI:CE:ECHR:2016:0402JUD001051110).
Ministerie van Justitie en Veiligheid. (2014). Taskforce behandelduur TBS: Eindrapportage.
Reizen met mijn Rechter 2010/55.6
https://www.sdu.nl/blog/combinatie-gevangenisstraf-en-tbs-vergroot-onveiligheid.html