24 februari 2022, de invasie in Oost-Oekraïne is begonnen. De invasie is een onderdeel van de Russisch-Oekraïense oorlog die in 2014 is begonnen. Ondanks dat deze oorlog al geruime tijd bezig is, is hij de afgelopen maand tot een hoogtepunt gekomen. Het lijkt dat er in oorlog altijd alles mogelijk is, maar dit is juridisch niet het geval. Wat zijn de regels waar landen zich aan moeten houden tijdens het voeren van een oorlog en wat gebeurt er als de landen zich niet aan deze regels houden?
Het humanitair oorlogsrecht (HOR) begrenst de middelen en manieren van oorlogvoering en beschermt personen die niet, of niet langer, deelnemen aan de gewapende strijd, zoals gewonde of gevangengenomen strijders.
In 1864 worden er voor het eerst wereldwijd regels vastgesteld voor oorlogvoering in het Eerste verdrag van Genève en dit vormt de basis van het humanitaire oorlogsrecht. Dit verdrag is een onderdeel van de Geneefse Conventies, wat een verzamelnaam is voor de verdragen die van 1864 tot 1949 zijn geformuleerd in Genève, als onderdeel van het internationaal humanitair recht. De Conventie is door alle 194 landen van de wereld ondertekend en is daarmee het eerste universeel aanvaarde verdrag geworden. De belangrijkste verdragen zijn de vier Verdragen van Genève van 1949 en de twee Additionele protocollen van 1977. Naast de verdragen en aanvullende protocollen is het gewoonterecht een aanvullende bron van het internationale humanitair recht. Daarnaast hangt het van de kwalificatie van het conflict af welke rechtsregels van toepassing zijn.
Bron: Rode Kruis; Internationaal Humanitair Recht; Antwoorden op uw vragen
Het humanitair oorlogsgerecht probeert oorlogen wat menselijker te maken door twee hoofdregels te volgen:
- burgers, gewonde en zieke soldaten, krijgsgevangenen en medische hulpverleners dienen te worden gespaard;
- er mogen geen wapens worden gebruikt die geen onderscheid kunnen maken tussen strijders en burgers of onnodig lijden en schade veroorzaken.
Ondanks dat er dus regels zijn die de oorlog humaner proberen te maken, zijn er ook nog vele grijze gebieden. Zo werd er tijdens de oorlog in Oekraïne vermoedelijk fosformunitie ingezet. Indien vast komt te staan dat dit daadwerkelijk een brandbaar explosief was, dan is dat zeer mogelijk een oorlogsmisdaad. Echter, voor militaire doeleinden is dit onder voorwaarden wel geoorloofd. Om te bepalen of een dergelijke wapen in die context proportioneel gebruikt is, dient naar verschillende factoren te worden gekeken. Voorbeelden hiervan zijn: is er gekozen voor het lichtst mogelijke middel? Is er alles aan gedaan om de burgers te waarschuwen of te beschermen?
Ondanks dat er voldoende regels zijn om een oorlog zo humanitair mogelijk te houden, houdt lang niet iedereen zich altijd aan de regels. Volgens sommigen zijn deze overtredingen te wijten aan het feit dat het recht niet altijd bij iedereen bekend is. Anderen stellen daarentegen dat een oorlog nu eenmaal van deze aard is.
Door toe te treden tot de Verdragen van Genève nemen staten de verplichting op zich om alle wetten aan te nemen die nodig zijn voor de bestraffing van die personen die zich schuldig hebben gemaakt aan ‘zware inbreuken’ op de Verdragen van Genève. De staten zijn eveneens verplicht om personen die verdacht worden zelf te vervolgen of hen voor berechting aan een andere staat over te dragen.
Dan wordt alsnog niet altijd iedereen gestraft. Daarom moeten de misdaden, zolang zij niet doeltreffend worden bestraft, constant onder de aandacht worden gebracht en zijn preventieve en repressieve maatregelen nodig. Daarnaast is het Internationaal Strafhof bevoegd om oorlogsmisdaden, misdaden tegen de mensheid en genocide te berechten.
Hoewel de meeste mensen van mening zijn dat geweld bestraft moet worden, ligt het in oorlogssituaties wat gecompliceerder. De technieken en middelen die tegenwoordig gebruikt worden zijn anders dan de dingen waar al afspraken over gemaakt zijn. Hierdoor is het vaak een grijs gebied en is het moeilijk vast te stellen of het daadwerkelijk strafbaar is. Daarnaast is het ook nog de vraag of de personen achter de daden daadwerkelijk gestraft worden.
Bronnen:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Geneefse_Conventies
https://www.trouw.nl/nieuws/alle-landen-hebben-conventie-van-geneve-getekend~b36be1cc/
https://www.centruminternationaalrecht.nl/humanitair-oorlogsrecht
https://humanityhouse.org/humanitair-oorlogsrecht/
https://www.rodekruis.be/storage/main/ihr-brochure-vraagantwoorden.pdf