Dat er sprake is van een rechtsstaat, maar geen grondrechten klinkt raar in de oren. Kenmerkend voor een rechtsstaat is namelijk dat er onder andere sprake moet zijn van grondrechten. Wat erg is, is dat een rechtsstaat geen grondrechten heeft en dat de Verenigde Staten (VS) één van de landen is die de grondrechten schenden. Hierbij wordt vooral ingezoomd op Guantánamo Bay, een marinebasis van de VS, die o.a. dient als een gevangenis op gehuurd grondgebied van Cuba. Na de Tweede Wereldoorlog werden in 1945 de Verenigde Naties opgericht, met als één van de vele doelstellingen: ‘het bevorderen van respect voor mensenrechten en fundamentele vrijheden.[1]’ In 1946 hebben de Verenigde Naties de Commissie voor de Rechten van de Mens ingesteld met Eleanor Roosevelt als voorzitter, de first lady destijds. De belangrijkste taak van deze commissie was het opstellen van een Internationaal Statuut van de Rechten van de Mens (‘International Bill of Rights’) dat bestaat uit een verklaring en een verdrag. Op 10 december 1948 nam de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (AVVN) de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) aan. Alhoewel de UVRM als resolutie is aangenomen door de AVVN, is deze juridisch niet bindend. Maar in de jaren erna is steeds naar de UVRM verwezen vanuit andere instituten. Door deze ontwikkeling in de voorgaande jaren valt een groot deel van de inhoud van de UVRM onder het internationale gewoonterecht. [2]
Guantánamo Bay
De geschiedenis van Guantánamo Bay -ook wel Gitmo genoemd- gaat terug tot 1903. In dat jaar tekenden de VS en Cuba een contract waarin stond dat de VS een stuk land aan de Guantánamobaai mocht huren. Het contract was destijds een voorwaarde voor de Amerikaanse erkenning van de Cubaanse onafhankelijkheid.[3] In de 20e eeuw diende Guantánamo Bay als marinebasis van de VS. Aan het einde van de 20e eeuw werd de marinebasis vooral gebruikt om bootvluchtelingen uit Cuba en Haïti onder te brengen. De marinebasis bleek toen vanuit juridisch perspectief bekeken zeer gunstig te zijn voor de VS. Dit omdat de marinebasis zich op Cubaans grondgebied bevindt en de vluchtelingen dus geen beroep konden doen op de Amerikaanse grondwet. Hierdoor konden de vluchtelingen makkelijk teruggestuurd worden naar het land van herkomst. Sinds 2001 dient een gedeelte van de marinebasis als gevangenenkamp voor terreurverdachten van organisaties als de Taliban en Al Qaida. In totaal zitten er 750 gevangenen in Guantánamo Bay.[4]
Schending van mensenrechten
In de UVRM zijn 30 artikelen opgenomen die dienen om de grondrechten van mensen te waarborgen. In Guantánamo Bay worden de grondrechten van de gevangenen grof geschonden en tot op heden is daar niks aan veranderd. De rechten die voornamelijk geschonden worden, zijn de artikelen 5, 7, 9, 10 en artikel 11 lid 2 van de UVRM. Deze artikelen zien op het folterverbod, de gelijkheid voor de wet, willekeurige arrestatie, fair trial en het legaliteitsbeginsel. Er zijn tal van voorbeelden van ex-gedetineerden van Guantánamo Bay die hun verhaal doen over hoe het eraan toe ging. Samir Naji, een gedetineerde wiens verhaal is uitgelekt, vertelt onder andere dat in de eerste drie lange maanden, de CIA-ondervragingen begonnen met steevast geschreeuw. Daarna werd hij in zijn gezicht en op zijn rug geslagen. Later werd hij geïnjecteerd met een voor hem onbekende substantie. Hij beschrijft:
‘’Ik wil slapen, mijn hoofd zwemt. Er zijn foto’s van gezichten op de muren rondom mij in de kamer. Ze eisen dat ik namen geef van deze individuen, maar ik kan me nauwelijks focussen op de foto’s om te bepalen of ik ze herken. Het geschreeuw en de beledigingen worden luider. Dan wenken ze een man in de hoek van de kamer. Hij injecteert me twee keer in mijn arm met een onbekende substantie. Het is het laatste wat ik weet.’’
‘’Ik zei de ondervragers dat ik het niet meer aankon niet te eten. Ze gooiden voedsel op de grond en zeiden dat ik moest eten als een varken. Ze lieten me niet naar het toilet gaan. Ze keken toe terwijl het steeds pijnlijker werd, en lachten toen ze de vertaler gebruikten om te beschrijven hoe ze me zouden verkrachten als ik in mijn broek zou plassen.’’ [5]
Dit is één van de vele verschrikkelijke verhalen van ex-gevangenen uit Guantánamo Bay. De advocaat die de gevangene Khalid Sheikh Mohammed verdedigde, bracht het volgende naar buiten over zijn cliënt:
‘Het gaat om 183 sessies waterboarding, 180 uur slaapdeprivatie en om bedreigingen om zijn familie te doden. Meer recent kwam de wereld uit het Senate Torture Report te weten dat Mohammed en andere bijzonder belangrijke gevangenen gesodomiseerd of verkracht werden door een techniek die ‘anale hydratatie’ wordt genoemd.’
Ook zitten de gevangenen jaren vast zonder enige vorm van proces of überhaupt een aanklacht. Daarnaast worden de gevangenen niet door een onafhankelijk gerechtshof veroordeeld en moeten de gevangenen jarenlang wachten voordat ze eindelijk worden bijgestaan door een advocaat. De gevangenen worden veroordeeld door militaire rechtbanken. Deze rechtbanken worden ook nog eens internationaal bekritiseerd, omdat ze partijdig, oneerlijk en onwettig zouden zijn. Voorbeelden zijn dat er afluisterapparatuur aanwezig zijn in de vergaderruimtes voor de advocaten en hun cliënten, die eruitzien als branddetectoren en dat e-mails en computerbestanden van de verdediging verdwijnen.[6] Uit cijfers blijkt dat er sinds 2002 van de 779 gevangenen uiteindelijk maar drie zijn veroordeeld, van wie twee voor relatief kleine zaken.[7]
Gitmo juridisch: een zwart gat
De belangrijkste reden voor de VS om Guantánamo Bay te vestigen op Cubaans grondgebied, is dat de gevangenen zich dus niet kunnen beroepen op het Amerikaanse recht. Ook vallen de gevangenen niet onder de categorie ‘krijgsgevangenen’ volgens de VS, waardoor zij zich niet kunnen beroepen op de Derde Geneefse Conventie (1929). Ook kunnen zij zich niet beroepen op militaire regels, aangezien ze geen staatsburgers zijn van een land waarmee de VS in oorlog is.[8] De gevangenen zouden zich in principe wel kunnen beroepen op de UVRM, omdat de VS en Cuba lid zijn van de Verenigde Naties. Al eerder werd in dit artikel genoemd dat de UVRM juridisch niet bindend is, aangezien het als resolutie is aangenomen door de AVVN. Maar ook werd aangegeven dat rechters de laatste tijd steeds vaker verwijzen naar de UVRM waardoor het gezien kan worden als gewoonterecht en dus wel bindend kan zijn. Al met al kunnen we concluderen dat Gitmo juridisch gezien een paradijs is voor de VS en waarschijnlijk zal er op korte termijn geen verandering in komen, aangezien de VS een bepaalde autoriteit uitoefent in de internationale rechtsorde.
Door: Adam Nassiri
[1] ‘Verenigde Naties (VN)’, www.europa-nu.nl
[2] ‘Verdragen en wetten’, www.mensenrechten.nl
[3] ‘2002: Oprichting Guantánamo Bay’, www.tiogatours.nl
[4] ‘Guantánamo Bay’, www.historiek.net 12-01-2012
[5] J. van der Hoeven, ‘Gevangene Guantánamo Bay omschrijft afgrijselijke martelingen CIA’, www.metronieuws.nl 12-12-2014.
[6] J.D. Wright, ‘De erfzonde van foltering & Guantánamo Bay.’, www.amnestyblog.nl 16-01-2015
[7] A. Coevert, ‘Hoorzittingen op Guantánamo Bay – belangrijke nieuwe fase terreurproces.’, www.nrc.nl 19-08-2013
[8] J. Blankendaal, E.Mertens, ‘Guantánamo Bay: een plaats buiten de wet.’ www.lawandsafety10.wordpress.com
Tekst